Orada Bir Doktor Vardı Uzakta

Ben doktorum, bir kadın doktor... Cinsiyete dayalı bir tanımlama yapmak istemezdim ama yazımı okuyunca neden böyle söylediğimi anlayacaksınız. Şimdi bir Tıp Fakültesinde öğretim üyesiyim. Onca koşturmadan sonra geriye bakıp neler yaşandı, diye düşünmeye sıra geldi sonunda. Meslek serüvenim uzun bir süre önce başladı. O zamanlar doktorlar zorunlu göreve gidiyordu. Fakülteyi bitirdikten sonra iki yıl pratisyen hekim olarak çalışmadan diplomamızı alamıyorduk. 

Tıp Fakültesinin son sınıfını bitirdiğimde iki arkadaşımla birlikte, Belçika’nın Gent kentine staja gitmiştik. Kendi isteğimiz, kendi olanaklarımızla. Üniversite hastanesinden seçtiğimiz bölümlerle yazıştık, kabullerimizi aldık, ayarlamaları yaptık ve bir ay geçirmek üzere yola çıktık. Yaşamımın dönüm noktalarındandır, ama bu başka bir anlatı konusu. Yine de oradaki deneyimimden birkaç alıntı yapmazsam daha sonraki karşılaştırma yeterince gerçekçi olamaz.

Bir aylık süre boyunca genel cerrahi bölümünde staj yaptım. Beklediğim üzere ameliyatlardan birçoğunda seyirciydim. Neredeyse bir o kadarında da ameliyat ekibine katılıp orta kıdemli bir asistanın yapacağı düzeydeki sorumlulukları yerine getirdim; düşlediğim üzere... Başarıp başaramayacağımı denedikleri kısa bir andan sonra kapıları önümde ardına dek açıyorlardı. Son aşama ayrılmamdan birkaç gün önceye denk geldi: Karaciğer nakli ameliyatının ekibine girip yirmi dakikası boyunca da doğrudan profesörün karşısındaki konumda damar birleştirmesine yardım etmek. Kendime güvenimi, gururumu perçinleyen anlardandı.

Ayrılış zamanım yaklaştığında orada göreve devam etmem, altı ay Flamanca dil kursundan sonra sınavsız olarak genel cerrahi ihtisasına başlamam önerildi. Başlarda maaş alamayacak olsam da daha sonra burs sağlayabileceklerini söylediler. Beni onurlandırdıklarını söyledim ve ekledim: Ben ülkemde çalışmak istiyorum. Koşulları anlatmadım, anlayamazlardı. Geri dönecektim, sınava çalışacaktım. Kazanana dek yeniden yeniden gireceğim sınavla boğuşacaktım. Sonunda da mutlaka çocuk cerrahı olacaktım.

İlk sınavla neye uğradığımı şaşırıp eğitim dönemimin ilk başarısızlığını tattım. Ailem ve benim derslerde tuttuğum notların fotokopilerinden çalışarak sınıflarını geçenler şaşırdılar. Çabuk toparladım. Hemen kura çekip zorunlu görevime başlayacaktım ve denemeyi sürdürecektim. Van, benim katıldığım kadın doktor kurasının en kötü yeriydi, raporlu kurasını zaten hesaba katmıyorum. Evet, ağlayarak gittim, evet ilk günümde benimle gelen babama göstermeden ağladım. Bu da başka bir öykü konusu ve ben onu bir zamanlar yazdım: Dağların Rengi

Van’da geçirdiğim yirmi bir ay, yaşamıma birçok olumluluk kattı; bir o kadar olumsuzlukla da benden aldı. Topluca "deneyim" olarak adlandırdığım başarılar, kaygılar, düş kırıklıkları, kendini geliştirmeler… Şimdi üzerinden geçen yirmi beş yıldan sonra hep güzellikler aklımda, en sarsıcı olaylar bile gözümün önüne kazanımlarıyla geliyor. Sanırım o günleri özlüyorum ve belki de Marquez’in “Anlatmak için yaşamak” kitabında dile getirdiği gibi: "Özlem her zaman yaptığı gibi kötü anılar silmiş, güzellerini devleştirmişti."

Sağlık ocağına yeni mezun bir doktor olarak gittiğimde sudan çıkmış balığa döndüm. Yanımda götürdüğüm steteskopum dışında hiçbir yardımcım yoktu. İnsanlara bu koşullarda nasıl yardımcı olabilirim, diye düşünmekten uykularım kaçırıyordu. Her hasta hastaneye sevk edilmezdi ve ben hata yapmadan bu ayrımı nasıl yapacağımı kısa sürede öğrenmek zorundaydım. Cerrahi girişimlerde kendimi geliştirdiğim için bu yönde de bir şeyler yapmam gerekiyordu. Nasıl olabileceğini kimden sorabilirdim? Oralarda sahipsiz, rehbersizdim. Bir gün yanıma ilkokul öğrencisi bir kız çocuğu getirdiler; arkadaşı ile çarpışmış ve kaşı yarılmış. Devlet hastanesine gönderdim. İlk müdahaleyi yapacak uygun bir ortamım bile yoktu. Diğer hastalarıma daldım ve üzerinde fazladan kafa yormadım, sonuç belliydi: Kız hastanenin acil servisine kabul edilecek, yarası dikilecek ve evine gönderilecekti. Yeni tanıştığım komşumun, anlına düşürdüğü perçemini kaldırıp da alnının tam ortasındaki halen dikişleri duruyor görünümündeki kaba yara izini görünce yeniden anımsadım bu olayı.

Hemen kolları sıvadım. Sağlık Müdürlüğü'ne gittim. Deposunda görevlilerin ne işe yaradığını bilmedikleri portegü, penset ve makas ile bir dikiş seti ve iki pansuman seti oluşturdum. Kaba sabaydılar, ama işimi görebilirlerdi. Yine hiç kullanılmamış, kutusundan çıkarılmamış, ne zaman niye geldiği bilinmeyen bir pastör fırını ile karşılaşmak, istersem alıp sağlık ocağıma götürebileceğimi öğrenmek günün en büyük sürprizi oldu. Okuduğum okulda beni tanıyan bir öğretim üyesinin onayı ile ameliyathaneden daha estetik dikişler yapabileceğim bir set, uygun atravmatik dikiş malzemeleri, setleri steril etmek için sarabileceğim yeşil örtüler, sterilizasyonun tamamlandığını gösterecek belirteç bantlar, tek kullanımlık eldivenler almamla beraber küçük cerrahi müdahale köşem iyice donatılmış oldu. Lokal anestezik, antiseptik ve enjektörleri de sağlayınca hazırdım. İki kız çocuğunun kaşını diktim daha sonra, iz kalmamış hallerini görme mutluluğuna eriştim. Pansuman yapmak hiç sorun değildi artık.

Bir gün sağlık ocağımın bölgesinde yer alan bir liseden sevkle gelen öğrenci, cerrahi girişim yaptığımı öğrenince diğer sağlık ocağına başvurmuş. Sen buraya bağlı değilsin, denerek gönderilmeye çalışınca da “Doktor hanım ameliyattaymış” yanıtını vermiş. Yarattığı şaşkınlık öngörülebilir. Yanlış anımsamıyorsam o sırada, toplam iki adet olan nasır çıkarma operasyonlarımdan sonuncusunu sağlık ocağı personelime uyguluyordum. Bu konu Müdürlük tarafından bana soruldu ve açıkladım. Açıklamamın ne denli yeterli bulunduğunu bilemezdim. Meslektaşlarımdan uyarı tarzında yorumlar aldım: "Aman ha, kimse bilmez senin yetkinlik düzeyini, hatta bu işlemler için para aldığını bile düşünerek sorun yapabilirler." Olmayacak şey mi? Biraz askıya alayım olayı ve başıma iş getirmeyeyim, dedim kendi kendime. Korunaklı aile ve okul ortamından çıkıp hele de böyle uzak bir yerde yaşamı tanımaya çalışırken kendimi koruma güdüsünün yoğun etkisi altındaydım.

Sağlık ocağında en çok çocuk hastam vardı. Birisinin öyküsünü de yazmıştım yeri gelince: Elif, Lütfen. Onların yüzlerindeki ışıltıyı çok seviyordum. Neredeyse tamamı benden önce “İranlı doktor”a götürülmüş oluyordu. Ellerinde onun resmi olmayan reçetesiyle geliyorlardı. Her reçetede iki ya da üçü enjeksiyon şeklinde olmak üzere beş kadar antibiyotik, serum, ağrı kesici, vitamin şurubu vs vardı. Çılgına dönüyordum, bu tedavilerin anlamsızlığını anlatıyordum her ebeveyne, uyarılarımın ne kadar işe yaradığını bilemiyordum. Yine reçeteleri biriktirip ilgili kimselere ilettim birkaç kere, girişimim, şikayetim sonuçsuz kaldı. Yıllardır orada çalışan, yeri yurdu halk tarafından bilinen, resmi bir muayenehanesi olmayan, hiçbir engelle karşılaşmadan bu işleri sürdüren birisiydi bu “İranlı doktor”. Sağlık ocağına son çare olarak gelen, ama o zamana dek mutlaka İranlı doktorun tedavisinden geçmiş hastaların arkası kesilmiyordu.

Ve kadınlar… Türkçe bilmiyordu çoğu, ya okula giden bir çocuk ile geliyorlardı ya da sağlık ocağımızdaki görevli çevirmenlik yapıyordu. Ben de temel soruları öğrenmiştim. Sorunlarını çözmeye çalışıyordum. Allı, morlu, simli, oyalı, tüllü kat kat giysileriyle, kara sürmeli gözleriyle birbirlerine benziyorlardı, ama farklı farklı öyküler taşıyorlardı; ancak derine inebilene anlatılacak. Birkaçına tanık olmuştum, ilk defa birini yazıyorum.

Adını anımsamıyorum, öğrenmişimdir mutlaka. Hastalarımla tanışma kısmını her zaman önemsedim. Ancak bu ayrıcalıklı bir durumdu, o yüzden adını sormamış da olabilirim. Anlatayım.

Sağlık ocağımdaki ebeler canla başla, büyük bir özveri ile çalışıyorlardı. Sürekli doğuma çağrılıyorlardı. Van'da doğum evi vardı, ama büyük çoğunluk evde doğumu yeğliyordu. Tıp Fakültesinde okurken doğum stajım sırasında tek başıma epizyolu epizyosuz birçok doğum yaptırmışlığım vardı. Sağlık ocağında göreve başladıktan sonra ise hiç gerekmemişti. Yine bir gün poliklinikte hasta bakarken ebelerden biri aradı. Sesi çok kaygılıydı. Doğum yaptırmak üzere gittiği evde sorun çıkmış, çocuk sağlıklı olarak dünyaya gelse de annede büyük bir yırtık oluşmuş. Hemen kanamanın üzerine baskı uygulayarak doğum evine götürmelerini söyledim doğal olarak. Yanıtı kanımı dondurdu: Kocası götürmüyor, gitmesine de izin vermiyor.. Herkes ısrar etmiş, adam Nuh diyor peygamber demiyormuş… Nasıl olabilir, ne demek bunlar, kimin nereye kadar engellemesi olabilir böyle bir anda, gibi sorular beynime doluştu ama yanıtları bulup çıkaracak halde değildim. Yaşamımda en seri düşündüğüm ve harekete geçtiğim anlardan biridir: Arabayı gönder geliyorum, dedim. 

Hemen hazırlığa giriştim. Dikiş atabilecek şekilde hazır olmalıydım. Nasıl bir ortamda, nasıl bir yırtığı dikeceğime ilişkin en ufak bir öngörüm olmadan beni almak için gelen arabaya atladım. Kalbimin atışı, şakaklarıma baskısı yol boyu geçtiğimiz yerlerde sanki çıldırdılar. Ücra köşelere, şehir merkezinin güçlükle alıştığım görüntüsünden bile çok uzak mahallelere doğru yola koyulmuş, uçuyorduk bir şekilde. Virane bir evin önünde durduk, arabadan atladım. Merdivenleri üçer beşer çıktım. Odanın kapısında, bembeyaz olmuş yüzü ile ebe hanım beni karşıladı. Bakışları, bu sorunu çözemezsek ikimiz de sağ çıkamayız buradan der gibiydi. Görmezden, anlamamazdan geldim.

Tek göz odaya doluşan insanlar, bakışlarını divana serili muşambanın üzerinde doğum yaptığı konumda halsiz yatan anneden bana çevirdiler. Kanama durmuştu neyse ki, çocuğun eşi de doğurtulmuştu. Tek iş yırtığın dikilmesi idi. Kendi açtığın epizyoyu, jinekolojik masada dikmeye hiç benzemiyordu karşılaştığım durum. Asepsi, antisepsiye olabildiğince dikkat ederek, lokal anesteziyi ihmal etmeden, ne gerekiyorsa yapmaya koyuldum hemen. İşim bittiğinde sırtımdan boşalan terler, tutulmuş kaslarımı tek tek okşuyor gibiydiler. Daha sonra, evden ayrılışımıza dek neler olduğunu bölük pörçük anımsıyorum; annenin o zaman 16 yaşında olduğunu, bebeği bir yaşına yeni girmişken kocasından gizli sağlık ocağına getirdiğinde öğrenecektim. Evden ayrılırken ellerime kapanıp teşekkür edenler oldu, annenin halsiz yüzünde parlayan iki siyah boncukta minneti okuyabildim, baba neredeydi sormadım.

Mesleğimle ilgili, sorumluluklarıma ve kısıtlılıklarıma yönelik olarak içimde çelişkiler yaşadım. Sonra ani bir kararla uzmanlık sınavı için ders çalışmaya yeniden, bu kez daha ciddi biçimde başladım. Zorunlu görev adı ile ülkemin bir köşesine gelmiş, orada doğru bildiklerimi yapmak için uğraş vermiştim; artık süremi doldurmak üzereydim. Ama araya nüfuzlu tanıdıklar koymayı asla düşünmediğim için beklediğim yere tayin olabileceğime, yuvama dönebileceğime ve becerilerimi daha iyi kullanıp geliştirebileceğim konumlara geleceğime ilişkin umudum yoktu. Bunca süre içinde ders çalışmayı bir kenara bıraktığım, yaşamın önüme çıkardıklarını yaşamaya kendimi kaptırdığım için kazanamadığım üç tıpta uzmanlık sınavının ardından, iyi bir puanla ilk tercihime yerleştirildim. Artık cerrah olmak istemiyordum, ama girişimsel yönü en fazla dahili dal olan göğüs hastalıkları uzmanlığını severek öğrenmeye başladım. Yeniden şehrime dönmüştüm. Bir sayfa kapanıp bir başkası açılmıştı önümde. Nereden nereye, diyordu insan düşündükçe.

Oralarda kadın doktor olmak zordu, ama zaten oralarda doktor olmak ve kadın olmak da zordu. Gittiğime hiç pişman olmadım, hatta iyi ki dediğim anlar çok daha fazladır. Yine de güçlüklerle boğuşmak yerine enerjimi daha etkin kullanabilmeyi, kaçar gibi değil de sorumluluklarımı yerine getirdim ve şimdi hayallerimi gerçekleştirmeye dönebilirim diyerek, doyumla ayrılmış olmayı yeğlerdim. 

Aradan geçen onca zamandan sonra o unutulmaz günlerimden öyküler çıkararak kazanımlarım için yaşamımın o dönemine vefa borcumu ödemeye çalışıyorum.

© Göksel Altınışık Ergur
Yayın tarihi: 18.10.2018